Wieś Okopy - województwo wołyńskie, powiat Sarny, gmina Kisorycze Kisorycze
W 1921r. w Okopach było około 40 zagród i około 200 mieszkańców, prawie wyłącznie Polaków.
Opis wsi Okopy
Polska wieś sołecka i parafialna (od 1939r) Okopy, gm. Kisorycze, pow. Sarny, woj. wołyńskie należąca do miejscowej parafii rzymsko – katolickiej utworzonej tu w 1939 roku, przedtem do parafii w odległym o 20 km. Rokitnie, liczyła nieco ponad 50 gospodarstw. Zabudowa wsi była mocno rozproszona. Wszystkie domy były drewniane. We wsi znajdował się drewniany kościół rzymsko – katolicki (1934r), plebania (1940r), dwie szkoły powszechne u p. Anieli Romaniewicz i (od ok. 1937 roku) u Piotra Zalewskiego. Nauczycielką była Felicja Masojada, a od 1937 roku również Leonard Bieńkowski, zaś F. Masojada została kierowniczką szkoły. Budowę nowej, dużej, szkoły rozpoczęto w 1938 roku, nie zakończono jej z powodu wybuchu wojny. Cmentarz powstał w 1939 roku. Na skraju wsi znajdował się mały zakład produkcyjny (Grzegorza Kryżowa z pochodzenia Rosjanina) produkujący gięte na gorąco drewniane (dębowe, jesionowe lub grabowe) obręcze do kół, do wozów (także do armat), nazywany "obodiarnią" lub "parnią".
Przekazywana legenda mówi, że wieś powstała w czasach Bolesława Chrobrego, na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia na bazie niewielkiej osady powstałej obok "okopu" stanowiącego zapewne polską placówkę warowną na wschodnim krańcu Polski. Nie wiadomo, czy powstała ona przed, czy po wyprawie króla Bolesława Chrobrego na wschód w 1018 roku. Faktem jest, że w pierwszej kronice ruskiej Nestora jest zapis świadczący o tym, że w latach 980 – 1015 ruski Wielki Kniaź Włodzimierz I walczył na tych obszarach z lechickimi plemionami zachodnich Słowian, podbijając ich ziemie i osady. Na zaludnienie tych ogromnych, dzikich, leśnych obszarów miały ogromny wpływ działania kolejnych królów polskich, a przede wszystkim Kazimierza Wielkiego (1358r. - wielki rozwój Włodzimierza Wołyńskiego), Wielkiego Księcia Witolda i króla Władysława Jagiełły (1393r. – rozwój Łucka). Duży wpływ miały też na tych terenach działania Kościoła rzymsko – katolickiego, a także rozwiązania polityczne, np. Unia Lubelska (1569r.).
Wsie polskie rozrastały się w czasach rozbiorów o zbiegów z konwojów pędzonych na Sybir – szczególnie po powstaniach w latach 1830 i 1863. Po odzyskaniu niepodległości, a następnie po ostatecznym określeniu wschodniej granicy Polski (Traktat Ryski z 18 marca 1921 roku) osiadali tu także ludzie z Polski Centralnej. W rodzinach, w zdecydowanej większości (Okopy i Budki Borowskie) porozumiewano się między sobą w języku stanowiącym mieszaninę polskiego, białoruskiego, ukraińskiego i rosyjskiego, potocznie nazywaną językiem "chachłackim".
Ksiądz Wrodarczyk (w sierpniu 1939 roku) objął parafię bardzo zacofaną pod względem gospodarczym i społecznym - zeznaje Leon Żur, który był jego ministrantem. Ludność miejscowa oświetlała swoje domostwa łuczywem, chodzono w ubraniach przez siebie wyprodukowanych i w łapciach z łyka. W uprawie roli nieznano nawet "trójpolówki". Ziemniaki sadzono pod motykę, uprawiano szpadlem, wykopywano rękami lub motyką. Nie znano pojęcia obradlania. Obce ludności były nawozy sztuczne i jakiekolwiek zbiory plonów przy pomocy maszyn. Dopiero tuż przed wojną u zamożniejszych gospodarzy pojawił się żelazny pług i kierat do cięcia sieczki, zaś siłę pociągową stanowiły woły.
Wiele do życzenia pozostawiały w parafii sprawy związane z higieną i zdrowiem. Co roku w okolicy pojawiały się epidemie czerwonki. Ludziom dokuczał ból głowy, brzucha, świerzb, ospa, owrzodzenia ciała i wszawica. Ludzie umierali "na brzuch", "na głowę", "na płuca". Wiosną, kiedy do wielu domów zaglądał przednówek, dzieci zbierały szczaw, a w lasach i na bagnach wybierały ptasie jajka, z czego przygotowywano zupę z serwatki, dodając do tego jaglaną kaszę.
 |
 |
Jedynymi lekarzami byli znachorzy, różni zamawiacze, zaklinacze i "babki" odbierające porody. Do najbliższego lekarza w Rokitnie było 20 km, a na właściwe lekarstwa ludzi nie było stać. Taką parafię obejmował O. Wrodarczyk. Od początku zdawał on sobie sprawę z faktu, że oprócz posługi kapłańskiej i pociechy religijnej musi im nieść pomoc w chorobie i biedzie i prowadzić działalność oświatowo-wychowawczą.
Ksiądz Wrodarczyk zajmował się leczeniem ludności przy pomocy ziół. Parafia wspierała i udzielała pomocy ludziom biednym, chorym, kalekim i niedołężnym. Doprowadził do takiego stanu poczucia obowiązku higieny osobistej tutejszej ludności, że zaczęła znikać prawie coroczna permanentna epidemia czerwonki. Oprócz leczenia osobistego uczył ludność zielarstwa i zapobiegania chorobom. Nawet czasami w trakcie kazań przypominał parafinom o sprawach doczesnych, wzywając ich do spożywania wody przegotowanej. Sprowadzał nasiona z Wielkopolski i Pomorza, wprowadzał płodozmian, uprawiał zioła lecznicze, warzywa, zboże, ziemniaki.
Okres ponad czteroletniej pracy w Okopach to najpiękniejsza karta życia i posłannictwa O. Ludwika Wrodarczyka. Z cała gorliwością jako kapłan i misjonarz przystąpił do organizowania życia parafialnego. Swoją pobożność i dobroć pragnął zaszczepić w sercach biednych katolików i Polaków żyjących na Kresach Wschodnich. Działalność duszpasterska O. Ludwika była szczególna i nie ograniczała się tylko do ołtarza, konfesjonału czy ambony. Jego kapłaństwo z jednej strony było "nadzwyczajne", a z drugiej takie "zwyczajne". Dla ludzi Podola stał się on "wszystkim dla wszystkich", aby wszystkich pozyskać dla Chrystusa - jakby powiedział św. Paweł (por. 1 Kor. 9.22). Dla wszystkich był kapłanem, duszpasterzem i lekarzem.
O. Ludwik o każdej porze dnia i nocy spieszył do chorych z lekarstwem lub sakramentem ostatniego namaszczenia. Garnęli się do niego jednakowo Polacy, Ukraińcy, Rosjanie, katolicy i niekatolicy, a nawet partyzanci. Ponadto O. Wrodarczyk zaczął osobiście odwiedzać chorych w ich domach będąc dla nich lekarzem ducha i ciała. Chorym przynosił różnego rodzaju napary, maści i napoje. Po najdalszej okolicy rozchodziła się fama o księdzu-lekarzu, stąd pod plebanią nie jeden raz można było zobaczyć stojące furmanki, na których leżeli chorzy i których często tam przywożono po ostatni ratunek. Nikomu nie odmawiał pomocy. Szedł do każdego, kto go potrzebował. Był lekarzem, nauczycielem, kapłanem, ratował chorych, wspomagał biednych.
Kiedy na wskutek nieurodzaju w 1942 r. zapanował powszechny głód ludzie jedli plewy, w żarnach mielono gryczane łuski, żołędzie, owies. Mieszano to z niewielką ilością mąki i wypiekano bliżej nie określony chleb. Spożywanie takiego chleba powodowało ostre zaparcia żołądkowe, a osłabione organizmy atakowała czerwonka i tyfus i inne choroby ludzi niedożywionych. Ludzie wówczas masowo umierali. Wtedy ksiądz zielarz był jedynym ratunkiem dla biednej ludności.
Piękne świadectwo o jego posłudze przekazali naoczni świadkowie, jego parafianie z Okopów. "W połowie listopada zachorowałem na czerwonkę i kilka tygodni przeleżałem w łóżku. Byłem bardzo ciężko chory i nie wiadomo, jak by to się skończyło gdyby, nie pomoc księdza Ludwika Wrodarczyka, który mnie leczył i dostarczał potrzebnych medykamentów. Jego poświęcenie nie miało granic. Podawał mi sam lekarstwa, robił zastrzyki, pouczał rodziców jak mają ze mną postępować. O każdej porze dnia i nocy był gotów służyć pomocą" (Bronisław Janik "Było ich trzy" s. 90-91)
Projekt WYKAZU GOSPODARSTW oraz innych obiektów, stan z około 1939 r.
1. KOŚCIÓŁ parafialny, rzymsko-katolicki pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, drewniany, zbudowany w 1934 roku siłami parafian przy wsparciu Nadleśnictwa LP w Karpiłówce i 2 Batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza "Berezne". Do 1938 r. była to kaplica w parafii Rokitno. Parafia w Okopach została erygowana w 1939 r. Ograbiony i zdewastowany przez Ukraińców 6/7. 12.1943r. Strawiony przez pożar spowodowany w 1945r. przez zamieszkałych w nim ukraińskich przesiedleńców z Polski.
2. PLEBANIA. Ks. Ludwik Wrodarczyk - syn Karola i Justyny, OMI, parafię w Okopach objął 27.08.1939r., uprowadzony 6/7.12.1943r. sprzed ołtarza przez Ukraińców i po kilku dniach zamordowany w Karpiłówce, po nadzwyczaj okrutnych torturach.
Brat zakonny Karol Dziemba. Obaj ze Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów. Organista Benedykt Lusthaus (muzyk), żyd wyznania rzymsko- katolickiego ukrywający się przed Niemcami. Od 22 czerwca 1943 roku partyzant oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa, Zgrupowania kpt. I. I. Szytowa, potem oddziału im. Dzierżyńskiego tegoż zgrupowania, później przeszedł do Zgrupowania "Jeszcze Polska nie Zginęła" Roberta Satanowskiego, następnie żołnierz LWP. Po wojnie prof. dr hab. Benedykt Halicz osiadł w Łodzi i pracował w PWSM.
3. SZKOŁA w budowie. Kopanie fundamentów i studni rozpoczęto w połowie 1937r., zaś budowę w 1938 roku.
4. CMENTARZ założony we wrześniu 1939 roku. Pierwsi pochowani to: zastrzelony leśniczy Stanisław Zalewski oraz gajowy Jan Marcinko (zakłuty bagnetem, konał w mękach kilka godzin). Obaj zostali zamordowani przez wkraczających do Polski czerwonoarmistów wskutek nieprawdziwych oskarżeń miejscowych Ukraińców.
5. ZALEWSKI Jan - kołodziej, zmarł w Okopach. W tym domu była szkoła powszechna. Córka Felicja mieszka we wsi Duninów koło Legnicy.
6. ZALEWSKI Franciszek "Zahrebelny", żona Kamila - oboje nie żyją, pochowani w Minkowicach Oławskich. Syn Władysław mieszka w Oławie, syn Kazimierz b. partyzant R. Satanowskiego, żołnierz II Armii LWP na froncie Odra - Nysa, zdemobilizowany 18.12.1946r., (obecnie mieszka we Wrocławiu, jest sparaliżowany).
7. RUDNICKI Hieronim (ostatni przedwojenny sołtys, kościelny), żona Ludwika z d. Lech, dzieci: Zenon, Kazimierz (zmarł w 2007r., pochowany w Kozłowie), Paulina (mąż Józef Zalewski z Budek Borowskich) i Kamila (mąż Dominik Zalewski z Budek Borowskich)
8. KURIATA Antoni (przedwojenny sołtys), żona Ludwika, syn Tadeusz, syn Kazimierz.
9. HOŁUBECKI Marceli, żona Anastazja, syn Tadeusz, syn Lucjan. Wszyscy nie żyją. Brak innych danych.
10. KRYŻOW Grzegorz (Rosjanin), aresztowany i zesłany w 1939 roku na Syberię, żona Maria, syn Włodzimierz, b. partyzant oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa, Zgrupowania kpt. I. I. Szytowa po wojnie osiadł w Dymidowce koło Dubna (na Wołyniu) - nie żyje. Córka Lidia. Rodzina uważała się za ukraińską.
11. SKLEP (była tu "kooperatywa" z okresu okupacji radzieckiej). Właściciel budynku Marceli Hołubecki (poz. 9), który był tam w pewnym okresie również sprzedawcą.
12. NOWAK Józef, żona Aniela (przed wojną prowadzili własny sklepik), syn Eugeniusz - wszyscy nie żyją.
13. NIZINIEWICZ Marcela, pochowana w Kołobrzegu. Brak innych danych.
14. KOZIŃSKI Jan "Perdun", zamordowany przez Ukraińców 6/7 12.1943r., żona Ewa, przybrana córka Anastazja (patrz Spadło).
15. KOZIŃSKI Kasper, zamordowany przez Ukraińców 15.06.1943 w Kisoryczach, żona Hanna z d. Kowalczuk (Ukrainka, krążyły opowieści o udziale jej brata w napaści na nauczycielkę i swojego szwagra - woźnicę, po wojnie odwiedzała w Słownikowicach koło Zgorzelca Leokadię Spadło.), córka IN.
16. ZALEWSKI Adam "Zahrebelny", żona Julia - oboje nie żyją, pochowani w Koszalinie. Syn Dominik, b. partyzant oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa, Zgrupowania kpt. I. I. Szytowa, następnie oficer LWP, inwalida wojskowy 1 grupy, osiadł początkowo we Wrocławiu, później w Koszalinie. Córka Jadwiga, syn Czesław, syn Mieczysław mieszkają w Koszalinie.
17. ZALEWSKI Józef, żona Ewa (nie żyją, pochowani w Koszalinie), syn Zbigniew (mieszka w Człuchowie), córka Janina (mieszka w Koszalinie).
18. ARSER (IN.), żona (IN.), po wojnie zamieszkali w Netrebie, oboje nie żyją - pochowani na cmentarzu w byłych Okopach. Dwaj synowie, obecnie Zalewscy mieszkają w Netrebie.
19. ZALEWSKI Antoni 1900-12.09.1944 - s. Andrzeja. Jako szeregowy 1 pp poległ pod Wawrem.
20. OŁOWIAK Józef, żona Michalina z d. Zalewska - c. Andrzeja (siostra Antoniego w poz. 19), dzieci Henryk 1934, Jan 1939. Po wojnie zamieszkali w Nidzicy (byłe Prusy Wschodnie).
21. ZALEWSKA Stanisława, wdowa po Piotrze, dzieci Cezary 1907-1967 (+Wielołęka k. Wołczyna, poch. we Włochach z żoną Marianną), Stanisława, Teofila i Marian.
22. KOZIŃSKI Stefan, żona Franciszka 1900 z d. Piekarska.- c. Mateusza i Józefy, dzieci: Baltazar, Jadwiga, Wacław, Edward, Jan. Stefana nazywano też "Stjopa". Janek zaginął.
23. KOZIŃSKI Wincenty - s. Piotra i Kamili, żona Ludwika z d. Zalewska - c. Józefa i Marianny, córka Maria.
24. KOZIŃSKI Feliks, brak innych danych.
25. ZALEWSKI Cezary,
26. ZALEWSKI Hilary, wywieziony na Syberię, żona Kazimiera mieszka w olsztyńskim.
27. KOZIŃSKI KOZIŃSKI Michał, wnuk Aleksander (poniżej).
KOZIŃSKI Aleksander 1907 - s. Tomasza i Marceliny z d. Lech z Dołhania, kowal, bednarz, żona Anastazja 1910 z d. Jasińska - c. Bolesława, dzieci: Filomena 1931, Emilia 1935, Zygmunt 1940. Po wojnie w Sztumie.
28. ZALEWSKI Adam,
29. KOZIŃSKI Hieronim, żona (IN.), syn Bronisław,
30. ZALEWSKA Agnieszka "Jagna", wdowa po Antonim, syn Jan lat 22, b. partyzant oddz. P. Szewczuka im. Czapajewa, Zgrupowania. kpt. I. I. Szytowa, później w 1. P.S. LWP, po zdemobilizowaniu osiadł we Wrocławiu, syn Franciszek lat 18, podobnie jak brat był partyzantem w oddz. P. Szewczuka, później walczył jako oficer LWP - wszyscy nie żyją. Syn Wincenty i syn Kasper gospodarują razem k. Wrocławia.
31. BOGUCKI Franciszek, żona (IN.) córka Romana, córka Katarzyna - obie wyjechały na roboty do hitlerowskich Niemiec.
32. ZALEWSKI Józef "Prymak" (zmarł koło Jeleniej Góry), żona (IN.), syn Dominik (zmarł także koło Jeleniej Góry), córka Weronika (wdowa, mieszka w Kwidzynie).
33. ROMANIEWICZ Aniela, wdowa po Adamie, syn Władysław, syn Witold, córka Bronisława (Janik poz. 41), córka Maria (Żelazko poz. 34), córka Weronika (Żarczyńska poz. 36), córka Leontyna (Ciołkowska poz.51). Władysław - leśniczy LP, wyjechał z rodziną: żoną Bronisławą, córką Marią i synem Kazimierzem do innej miejscowości. Witold zginął w WP pod Sądową Wisznią podczas walk obronnych 1939r.
34. ŻELAZKO Franciszek, uciekinier z ZSRR, aresztowany w 1939r. przez NKWD i zesłany do Magadańskiego Obwodu - nie wrócił, żona Maria z domu Romaniewicz, osiadła w olsztyńskim - nie żyje.
35. "OKOP" - eliptyczne usypisko ziemne ok. 50 x 100 m. wysokości kilku metrów (ok. 8 - 9) od którego wieś wzięła swoją nazwę (początkowo OKOP, a od początku XXw. OKOPY). Przypuszczalnie w dalekiej przeszłości była to placówka obronna na wschodniej rubieży Polski.
36. ŻARCZYŃSKI Adolf - kowal, właściciel kuźni, żona Weronika z d. Romaniewicz, córka Weroniki Teresa Romaniewicz oraz wspólne: Felicja i syn Jan (Bronisław). Po wojnie osiedleni w Nidzicy. Po rozwodzie Adolf zamieszkał w Łodzi. Weronika, po drugim mężu Franciszku - Kozińska, odznaczona została orderem Yad Vashem za ukrywanie Żydów w czasie wojny. Zmarła w 2006 r w Nidzicy.
37. MAKSYMOWICZ Hieronim,
38. KURIATA Zygmunt,
39. SZEREMETA Paweł, żona Antonina, dzieci: IN (córka zm. w dzieciństwie), Mieczysław. Po wojnie w Sławnikowicach pow. Zgorzelec, następnie Zgorzelec, zm. i pochowani w Zgorzelcu.
40. GARBOWSKI Adam, żona (IN.) syn Franciszek (walczył w szeregach LWP).
41. JANIK Kasper podoficer 50 PP 27 DP WP w Kowlu, później oficer LWP, po wojnie zamieszkał w Olsztynie - nie żyje. Żona Bronisława z domu Romaniewicz, syn Bronisław b. partyzant oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa Zgrup. kpt. Szytowa, później płk LWP, autor książek o Wołyniu i dokonanych tam mordach ludności polskiej, córka Alfreda.
42. JASIŃSKI Rafał, gajowy, żona (IN.), syn Kazimierz. Cała rodzina w 1940r. była zesłana na Syberię, powrócili i osiedli w Szczecinie.
43. KOZIŃSKI Stanisław "Byczkokrut", żona (IN.), syn Jan (o wyjątkowych zdolnościach rzeźbiarskich w drewnie), syn Ignacy.
44. KOZIŃSKI Wincenty, żona Michalina, syn Franciszek, były żołnierz LWP (zamieszkał w Nidzicy, nie żyje), syn Dominik, b. partyzant oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa Zgrup. kpt. Szytowa, syn Zdzisław (zam. Kosarzyn, gm. Gubin, woj. Lubuskie), córka Helena. Rodzice wraz z dziećmi i ich rodzinami uratowali się ucieczką przed śmiercią w mroźną, zimową noc do lasu. Tam przebywali wraz z innymi rodzinami wiele miesięcy.
45. SPADŁO Józef (sołtys podczas okupacji hitlerowskiej, zabity w 1943r. przez partyzantów radzieckich oddziału P. Szewczuka im. Czapajewa, Zgrupowania kpt. I. I. Szytowa), żona Anastazja z domu Kozińska, córka Leokadia, syn Władysław.
46. ZALEWSKA Adela,
47. ZALEWSKI Kasper, uczestnik kampanii wrześniowej 1939r., obrońca Helu, żona (IN.),
48. MASOJADA vel Masajada Felicja - córka Michała i Marii Karoliny, kierownik szkoły, zamordowana przez Ukraińców 15.06.1943r. w Kisoryczach, syn Edmund, b. partyzant Zgrup. kpt. I. I. Szytowa, Płk. WP, mieszka w Warszawie. Razem zamieszkiwała też Elżbieta Jeż "Citka", wieloletnia pomoc domowa rodziny Masojadów, piastunka Felicji i Edmunda, wysłużyła emeryturę i pozostała dożywotnio w rodzinie, jako jej członek.
49. BIEŃKOWSKI Leonard syn Romualda, ur. w 1912r., nauczyciel, ppor. rez., uczestnik kampanii wrześniowej 1939r., internowany i osadzony w obozie w Kozielsku (ZSRR), zginął w Katyniu w kwietniu 1940r.
50. KOZIŃSKI Paweł 1906-1966 - s. Michała i Ewy, żona Paulina 1905-1988 z d. Zalewska - c. Ludwika i Marianny. W 1945 wyjechali z do Kozłowa k/Nidzicy gdzie zmarli, pochowani w Sarnowie k/Kozłowa. Dwoje dzieci: Maria - mieszka w Kozłowie. Zdzisław - mieszka w Nidzicy.
51. CIOŁKOWSKI Lucjan, plut. KOP, d-ca strażnicy "Krzemień", b. partyzant oddziału AK "cichociemnego" kpt. Władysława Kochańskiego "Wujka" - "Bomby", zmarł na tyfus w 1943r. w Rudni Lwie, żona Leontyna z domu Romaniewicz,
52. DELEJCZUK (IN.), głowa licznej, przyjaznej rodziny ukraińskiej, żona (IN.) syn Kirył, córka Aleksandra, córka Tatiana, zamieszkiwali w chutorze Dubrowa. Brak innych danych.
53. ZALEWSKA Kazimiera (mieszkała z siostrą),
54. KOZIŃSKI Franciszek, żona Felicja z d. Jasińska - c. Michała. Dzieci tu ur.: Ryszard (zm.jako dziecko) i Kazimierz 1939. Przyjaźnili się z rodzinami: Kuriata i Łabędzki. Po wielomiesięcznym ukrywaniu się w lasach, uciekli i zamieszkali w Olsztynie, a potem w Warszawie.
55. KOZIŃSKI Adam 1903 (może to on mieszkał u teścia w Dołhaniu?).
56. ZALEWSKA "Klemensowa" (red.: IN, dlatego być może już wymieniona wcześniej, np. w poz. 46, czy w poz. 53...).
Wieś została spalona w nocy 6/7grudnia 1943 roku przez ukraińskich nacjonalistów z UPA, spod znaku OUN Stepana Bandery, wspomaganą przez żądną łupów okoliczną ludność ukraińską (przede wszystkim z Karpiłówki, Borowego i Derci oraz chutorów tych wsi). Grabieżą zajmowały się głównie kobiety, mężczyźni mordowaniem, a dzieci i wyrostki podpalaniem obejść. Napadnięto jednocześnie na trzy polskie wsie: Dołhań, Okopy i Budki Borowskie. Zginęło kilkadziesiąt osób. Dzięki ostrzeżeniom przyjaźnie nastawionych Ukraińców straty w ludziach były stosunkowo niewielkie. Większość mieszkańców chroniła się od kilku miesięcy w pobliskich, ogromnych lasach oraz na zalesionych bagnach i moczarach. Ludność wsi Okopy ukrywała się głównie na uroczyskach "Chlebniki", "Kubły" ("Chwalisów") i "Jamcowa Niwa". Pomordowani zostali pochowani na miejscowym cmentarzu w Okopach, który zachował się do dzisiaj.
Mieszkańcy sąsiednich wsi ukraińskich samorzutnie postawili ofiarom UPA pamiątkowy pomnik na cmentarzu i zapewne tylko dlatego do dziś zachował się ten parafialny cmentarz. Ocalały kościół spłonął w 1945 roku, a ruiny wsi zostały zrównane z ziemią znikając z map i planów. Większość ocalałych mieszkańców polskich wsi w maju 1945 roku opuściła Wołyń, wyjeżdżając z resztkami dobytku do Polski i rozpraszając się na Północnych i Zachodnich Ziemiach Odzyskanych.
Na zdecydowane podkreślenie zasługuje fakt, że przed II Wojną Światową (także przed I Wojną Światową i w okresie zaborów) miejscowa ludność polska, ukraińska, żydowska, a także niewielkie skupiska ludności rosyjskiej, czeskiej i niemieckiej, żyła zgodnie i bardzo spokojnie. Nie odnotowywano żadnych waśni na tle narodowościowym. Pewne, niewielkie napięcia miały miejsce na tle wyznaniowym. Odnosiły się one do mieszkańców sąsiedniej wsi Netreby, której ludzie, z pochodzenia Polacy, byli podawani po polskich powstaniach brutalnej rusyfikacji i naciskowi na przyjmowanie prawosławia. Polskie władze państwowe i kościelne usiłowały "nawracać" na rzymsko – katolicką wiarę i "przywracać" polskość, co powodowało zrozumiały (po kilku pokoleniach) opór.
Sięganie po nacisk administracyjny i ekonomiczny przyniosło znikome skutki, często odwrotne. Mimo to, wśród mieszkańców praktycznie ukraińskiej wsi Netreba nie było, poza jednostkowymi przypadkami, poparcia dla nacjonalizmu ukraińskiego, a i w takich przypadkach przeważały cechy ludzkie wyrażające się m.in. w ostrzeganiu polskich sąsiadów o zbliżającym się niebezpieczeństwie i zagrożeniu dla życia i mienia. Wyrazem tego były sąsiedzkie stosunki w ciężkich czasach nacjonalistycznego rozpasania i utrzymujące się nadal kontakty i przyjaźnie ponad granicami.
Mieszkańcy wsi Okopy zamordowani przez UPA, wykaz niepełny:
1. Jeż Elżbieta (70),
2. Kozińska Bronisława (22),
3. Koziński Jan (4),
4. Koziński Jan (70),
5. Koziński Kasper (40)
6. Masojada Felicja (nauczycielka) (45)
7. Wrodarczyk Ludwik (ks. proboszcz)
8. Zalewska Adela,
9. Zalewska Ludwika (30)
10. Zalewska Regina,
11. Zalewska Stanisława
